Elektrik Elektronik Teknolojisi Alanı Temrinleri

Temrin No: 1

OSİLATÖRLER VE LC OSİLATÖR YAPIMI

Güvenlik Tedbirleri:

1. Atölyede çalışırken öğretmeninizin izini olmadan kurduğunuz devrelere enerji uygulamayınız.
2. Motorlar ya da dönen makineler ile çalışmaya başlamadan önce mutlaka iş önlüğünüzü giyiniz, düğmelerini ilikleyip kravatınızı çıkarınız.
3. Enerji altında çalışırken zorunlu olmadıkça her iki elinizi birden kullanmayınız ve bunu alışkanlık haline getiriniz.
4. Atölyelerde birbirinize kesinlikle şaka yapmayınız, koşmayınız, gereksiz gürültü yapmayınız.
5. Pense, tornavida, kontrol kalemi, matkap gibi el ve güç aletlerini amacı dışında kullanmayınız.
6. Bozuk, kırık, ıslak ya da temiz olmayan olan el ve güç aletlerini kullanmayınız.
7. Çalışmalarınız sırasında bozulan, kırılan ya da arızalanan alet, malzeme ya da cihazları anında öğretmeninize bildiriniz.
8. Çalışmanız bittiğinde ya da atölyeyi terk ederken enerji altında cihaz, malzeme, elektrikli alet bırakmayınız.
9. Atölyenizdeki devrelerde, malzemelerde ve cihazlarda ısınma, yanma ya da koku fark ederseniz telaşa kapılmadan uygulanan enerjiyi kesiniz ve öğretmeninize haber veriniz.
10. Kullanılması size anlatılmamış olan ya da kullanmasını bilmediğiniz alet, cihaz, malzeme ve makinelere dokunmayınız.
11. Her zaman dikkatli çalışınız. Aynı anda birden fazla iş yapmayınız. Bir işiniz bitince diğerine başlayınız.

Güvenlik kurallarına uymak sizin can ve mal güvenliğiniz için birinci derecede önemlidir. İş kazalarının %80’i dikkatsiz çalışmaktan ve kişisel koruyucuları kullanmamaktan kaynaklanmaktadır. İş kazaları, ölümlere ve sakat kalmalara neden olmakla beraber işletmelerde iş gücü kayıplarına ve maddi zararlara neden olmaktadır.

DEĞERLENDİRME

Adı Soyadı

Teknoloji

Ölçüm

Devrenin Çalışması

İş Güvenliği

Tertip Düzen

Süre

Toplam

20

20

40

5

10

5

Temrin No: 1

OSİLATÖRLER VE LC OSİLATÖR YAPIMI

DEVRENİN ÇALIŞMASI:

            Devreye besleme gerilimi uygulandığında emiter akımı birden maksimum değere ulaşamaz. Çünkü emiter akımı L2 bobininden geçmektedir. Bilindiği gibi bobinler, içinden geçmekte olan akımın değerinde bir değişiklik olduğunda bu değişikliğe karşı koyarlar. Bu nedenle emiter akımı bir müddet sonra maksimum değere ulaşacaktır. Emiter akımı minimumdan maksimuma doğru artma eğilimi gösterirken, bu akımdan dolayı L2 etrafında azdan çoğa doğru değişen bir manyetik alan oluşur. Bu manyetik alan içinde kalan L1 ve L2 bobinleri üzerinde azdan çoğa doğru artan bir gerilim oluşur. Bu gerilim alternatif bir gerilim olarak düşünülmelidir. L1 ve L2 aynı yönde sarıldıklarından üzerlerinde oluşan gerilimler birbirine ilave olur. Oluşan gerilimin kutupları L1’in üst ucu (+), L2’nin alt ucu (-) olacak şekildedir. Bu gerilime C1 şarz olur. L1’in üst ucundaki bu pozitiflik C2 tarafından beyze uygulanır. Bu geri besleme beyz polarmasını artıracağından beyz akımı artacak. Buna bağlı olarak emiter akımı da artma eğilimi gösterecektir. Bir müddet sonra emiter akımı maksimumda sabit kalacaktır. Emiter akımının maksimumda sabit kalması L2 etrafındaki manyetik alanın maksimum seviyede sabit kalmasına neden olur. Bu nedenle artık bobinler üzerinde gerilim indükleme si olmaz.

            Şarzlı durumda bekleyen C1, L1 ve L2 bobinleri üzerinden deşarz olur. Deşarz esnasında C2 tarafından beyze yapılan geri besleme azalacağından beyz polarmasında, dolayısıyla beyz ve emiter akımlarında maksimumdan minimuma doğru bir azalma olur. Azalan emiter akımı L2’den geçerken L2 etrafında çoktan aza doğru değişen bir manyetik alan oluşturur. Bu manyetik alan L1 ve L2 uçlarında bir öncekinin zıt yönünde bir gerilimin oluşmasına neden olur. Bu gerilime C2 üst ucu (-), alt ucu (+) olacak şekilde şarz olur. Üst uçtaki negatiflik C2 üzerinden beyz polarmasını azaltacaktır. Buna bağlı olarak beyz ve emiter akımları azalacaktır. Bir müddet  sonra emiter akımı minimumda sabit kalır. Bobinler etrafındaki manyetik alan da minimum seviyede sabit kalacağından bobinler üzerine gerilim indüklemesi olmaz. Şarzlı olan C1 bobin üzerinden deşarz olur. Deşarz esnasında C1’in üst ucundaki negatiflik 0’a doğru azalacağından C2 tarafından beyze uygulanan negatif polarma azalacak, deşarz tamamlandığında beyze uygulanan negatif polarma kesilecektir. Buna bağlı olarak beyz akımı, dolayısıyla emiter akımı tekrar artma eğilimi gösterecektir.

 Böylece başa dönülmüş oldu. Anlatılanlar sürekli tekrar eder. C1’in şarz ve deşerzları C1 uçlarında alternatif bir gerilim doğmasına sebep olur. Osilatörün frekansı devredeki bobin ve C1’in değerine bağlıdır. Kondansatör kapasitesinin azalması, osilatör frekansının artmasına neden olur. Kondansatör kapasitesi büyültülürse osilatör frekansı azalacaktır. Yine bobinin endüktansı ile frekans arasında ters orantı vardır.

Osilatör frekansını

Bu devrede transistör aktif bölgede çalışmaktadır. Devrede kullanılan direnç değerleri transistör aktif bölgede çalışacak şekilde seçilmiştir. Bilindiği gibi transistörün 3 çeşit çalışma konumu vardır. Bunlar kesim durumu, aktif durum ve doyum durumudur.

Kesim durumu demek transistörün yalıtımda olduğu, kollektör akımının sıfır olduğu durumdur.

Aktif durumda ise transistörün beyz akımı arttığında kollektör akımı transistörün betası oranında artar.

(Ic = Ib x BETA)

Beyz akımı artırıldığı halde kollektör akımında artış olmuyorsa taransistör doyumdadır denir.

Bu devrede beyz akımına bağlı olarak kollektör ve emiter akımlarının miktarı kontrol edildiğine göre transistör aktif bölgede çalışmaktadır.

Temrin No: 1

OSİLATÖRLER VE LC OSİLATÖR YAPIMI

Değişik frekans değerlerinde C2 tarafından beyze yapılan geri beslemenin miktarında değişiklik olur. Çünkü her frekans değerinde kondansatörün kapasitif reaktansı değişeceğinden beyze uygulanan geri besleme akımında değişiklik olacaktır. Bu nedenle kondansatör kapasitesi uygun seçilmelidir. XC küçük gelirse fazla geri besleme yapılır, transistör doyuma gider. Devre çalışmaz. Yine XC büyük gelirse yeterli geri besleme yapılamaz ve osilasyon sönümlü olur, devre çalışmaz.

(XC = 1 / 6,28 . c . f)

Yeri gelmişken sönümlü ve sönümsüz osilasyon tanımlarını da yapalım.

Osilatör devrelerinde osilasyon başladıktan sonra osilasyonun genliği git gide azalıyor ve neticede sıfır oluyorsa bu osilasyonba sönümlü osilasyon denir.

Osilasyon başladıktan sonra aynı şekilde devam ediyorsa buna da sönümsüz osilasyon denir.

                      Sönümsüz osilasyon                                                                         Sönümlü osilasyon

Temrin No: 1

OSİLATÖRLER VE LC OSİLATÖR YAPIMI

İŞLEM BASAMAKLARI:

1. Bir bobin ya da transformatörün sekonder sargılarında gerilim indüklenmesinin şartı nedir? Cevaplandırınız.

2. Verilen malzemelerin sağlamlığını kontrol ediniz.

3. Devreyi kurunuz.

4. Bobini sarmak için kargası sol elinize alarak, avuç içinizin yere doğru bakmasını sağlayın. Parmaklarınızla kargası sarın. Parmaklarınızın yönü bobinin sarılacağı yönü gösterir. Bobini ön bilgide belirtilen ölçülere uygun olarak sarın. Orta ucu sargının 1/3’ünden çıkarın.

5. Devrenizi öğretmeninize gösterin.

6. Devreye +18 Volt dc besleme gerilimi uygulayın.

7. Osiloskobu Vçk noktası ile şase arasına bağlayarak çıkış dalga şeklini gözleyip. Defterinize çizin.

8. Sargılar arasındaki mesafeyi azaltıp çoğaltarak çıkış frekansını gözlemleyin. Frekansta bir değişiklik oluyor mu? Neden?

9. Sargılar arasındaki mesafeyi ayarlayarak frekansı 1000 KHz yapınız.

10. Farklı C1 değerleri kullanarak frekansa olan etkisini gözlemleyerek, gözlem neticelerini defterinize yazınız.

11. Besleme gerilimini değiştirerek yukarıdaki tabloyu doldurun. Besleme gerilimi değişikliğinin frekansa ve çıkış genliğine bir etkisi var mı? Neden?